در سالهای اخیر، به دلیل افزایش عمل های جراحی زیبایی و مشابه آن، مسئولیت پزشکی حساسیت بالایی پیدا کرده و بسیار مورد توجه بوده است.
جراحی های این چنین به خاطر ریسک بالا، مسئولیت بالایی هم برای پزشکان دارند.
از طرفی درمان و مسائل مربوط به آن شمشیر دو لبه ای است که هم به بهبود بیمار منتهی می شود و هم ممکن است به وی آسیب برساند.
مسائل حقوقی ای دراین رابطه وجود دارد که همه ما ممکن است با آن سر و کار پیدا کنیم، پس لازم است با همه ی این اصطلاحات و تفاوت های آن ها آشنایی داشته باشیم.
ما در این مقاله ابتدا به مبانی مسئولیت پزشکی در قانون مجازات اسلامی 1392 می پردازیم و سپس در بخش دوم رضایت نامه و دلیل دریافت آن را مورد توجه قرار می دهیم.
در بخش سوم معنای قصور و تقصیر را مورد بحث قرار داده و در آخر تقصیر پرستار یا بیمار را به اختصار بیان خواهیم کرد.
مبانی مسئولیت پزشکی در قانون مجازات اسلامی 1392
قانونگذار در قانون جدید، علاوه بر این که حقوق بیمار را مورد توجه قرار داده است، در راستای حمایت از پزشکان، گرفتن رضایت نامه و برائت نامه از بیمار را تحت شرایطی ساقط کننده ی مسئولیت پزشک دانسته است.
در حقوق، مسئولیت پزشک اصولا بر پایه ی نظریه ی تقصیر استوار است؛ یعنی پزشک هنگامی مسئول و مکلف به جبران خسارت است که تقصیر او به اثبات برسد.
قانون مجازات اسلامی 1392، در راستای حمایت بیشتر از بیمار قدم هایی را برداشته است.
قانون قبل تنها تقصیر را به عنوان دلیلی برای مسئولیت پزشک پذیرفته بود، اما این قانون قصور علمی و عملی را نیز مورد توجه قرار داده است.برای توضیح مسئولیت پزشکی ابتدا ماده قانونی مربوط به آن را بیان کرده و پس از آن به توضیح منظور قانونگذار می پردازیم.
ماده 495 قانون مجازات اسلامی 1392 بیان می دارد که: "هرگاه پزشک در معالجاتی که انجام می دهد موجب تلف یا صدمه بدنی گردد، ضامن دیه است، مگر آنکه عمل او مطابق مقررات پزشکی و موازین فنی باشد یا این که قبل از معالجه برائت گرفته باشد و مرتکب تقصیری هم نشود و چنانچه أخذ برائت از مریض به دلیل نابالغ یا مجنون بودن او، معتبر نباشد و یا تحصیل برائت از او به دلیل بیهوشی و مانند آن ممکن نگردد، برائت از ولی مریض تحصیل می شود.
تبصره 1: در صورت عدم قصور یا تقصیر پزشک در علم و عمل برای وی ضمان وجود ندارد هر چند برائت أخذ نکرده باشد.
تبصره 2: ولی بیمار اعم از ولی خاص است مانند پدر و ولی عام که مقام رهبری است. در موارد فقدان یا عدم دسترسی به ولی خاص، رئیس قوه قضاییه با استیذان از مقام رهبری و تفویض اختیار به دادستان های مربوطه به اعطای برائت به طبیب اقدام می نماید."
از ظاهر این ماده اینطور برداشت می شود که قانون گذار اصل را بر مسئولیت پزشک گذاشته است و بعد استثنائات آن را بیان کرده است؛ یعنی کاملا باید همه ی جوانب در نظر گرفته شود و همه ی ضوابط پزشکی رعایت شود، در صورتی که حتی یک مورد کوچک رعایت نشود، پزشک مسئول است.
پس اگر عمل پزشک مطابق با مقررات پزشکی و موازین فنی نباشد، مقصر است؛ یعنی در حقیقت چه برائت گرفته باشد چه نگرفته باشد مقصر و مسئول است.
نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که فرد بالغ چون ولی ندارد، نیاز به اخذ اجازه از ولی نیست و رضایت از خود فرد گرفته می شود، اما اگر فرد بیهوش باشد و نیاز به اقدام فوری باشد طبق اذن قانون یعنی بند ج ماده 5 و ماده 497 قانون مجازات اسلامی عمل میشود.
یعنی می توان بدون گرفتن رضایت نامه درمان را شروع کرد . اما اگر اوژانسی نیست و اقدام فوری نیاز ندارد ، می توان منتظر هوشیاری فرد شد و از خود او رضایت گرفت.
بند ج ماده 158 : " ج - هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخص یا اولیاء یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی وی و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام می شود (قابل مجازات نیست)؛ در موارد فوری أخذ رضایت ضروری نیست."
ماده 497 : " در موارد ضروری که تحصیل برائت ممکن نباشد و پزشک برای نجات مریض، طبق مقررات اقدام به معالجه نماید، کسی ضامن تلف یا صدمات وارده نیست.
رضایت نامه بیمار چیست؟
دریافت رضایت نامه در موارد پزشکی و درمانی همان امضاء فرمی است که به وسیله ی آن بیمار رضایت می دهد که خود را تحت تشخیص و درمان پزشک و یا تیم درمانی قرار دهد.
او به این وسیله اعتماد خود را به تیم پزشکی اعلام می کند.
برائت نامه فرمی است که در آن بیمار اعلام میکند که اگر پزشک مرتکب کوتاهی و یا شتباه نشود و با این حال به او آسیبی وارد شود ، او را مسئول نداند.
فایده ی برائت این است که اگر پزشک از بیمار برائت نگیرد، بار اثبات عدم تقصیر بر عهده ی خود او است، اما وقتی از بیمار برائت میگیرد، بار دلیل بر عهده ی بیمار است که باید در دادگاه تلاش کند ادعای خود، یعنی مقصر بودن پزشک را اثبات کند.
معنای قصور و تقصیر چیست
برای روشن تر شدن موضوع لازم است درباره قصور و تقصیر و تفاوت های آن ها در زبان حقوقی بدانیم . ابتدا به بیان متن مواد قانونی می پردازیم و پس از آن توضیح مختصری درباره آن می دهیم.
تبصره 1 ماده 145 قانون مجازات اسلامی درباره ی تقصیر بیان می کند که: "تقصیر اعم از بی احتیاطی و بی مبالاتی است.
مسامحه، غفلت، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی و مانند آنها، حسب مورد، از مصادیق بی احتیاطی یا بی مبالاتی محسوب می شود".
به طور کلی هرگاه پزشک بر طبق مطالب نوشته شده در کتاب های مرجع و اصول پزشکی و همچنین علوم روز رفتار نکرده باشه تقصیر دارد.
از طرفی ترک فعل، یا به عبارت دیگر، هرگاه پزشک وظیفه ای که بر عهده دارد را ترک کند مسئولیت دارد؛ مثلا اگر پزشک در زمان کار، استراحت کند و سبب تلف بیمار شود، ضامن است.
اما قصور همان طور که در ماده ی 495 در بالا ذکر شد، از موارد مسئولیت است.
قاصر یعنی کسی که قصور کرده است، کسی است که نسبت به موضوعی جاهل است، چه وقتی که موضوع را نمی داند، چه آن زمان که فکر می کند می داند ولی در واقع نمی داند.
در قانون جدید، بر این موضوع که پزشک نمی تواند در دفاع از خود به جهل نسبت به موضوعات علمی استناد کند، تاکید کرده است.
تقصیر پرستار یا بیمار
مسئله ی دیگر که در این حوزه مطرح است دستوراتی است که پزشک به پرستار و کارکنان خود میدهد.
اگر این دستورات موجبات صدمه بدنی را فراهم آورد ، ضامن است، مگر آن که طبق ماده 495 قانون مجازات اسلامی عمل کند؛ یعنی مطابق مقررات پزشکی و موازین فنی باشد یا این که قبل از مراجعه رضایت و برائت گرفته باشد و مرتکب تقصیر هم نشود.
اما اگر مریض یا پرستار بداند که دستور اشتباه است و موجب صدمه و تلف می شود و با این وجود به دستور عمل کند، پزشک ضامن نیست و در حقیقت قانونگذار می گوید که خود کرده را تدبیر نیست.
درباره این سایت